Xoong,
nồi tái chế từ nhôm thải được ngâm tẩm trong hóa chất trở nên trắng bóng đang
được bán tràn lan với giá rẻ trên thị trường.
Từ
lâu, làng Mẫn Xá, xã Văn Môn (H.Yên Phong, Bắc Ninh) được coi là làng tái chế
nhôm có quy mô lớn nhất miền Bắc với trên 300 lò tái chế, đúc nhôm lớn nhỏ.
Trung bình làng này tái chế 8.000 - 10.000 tấn nhôm phế thải mỗi
năm.
Vừa
đặt chân đến đầu làng, chúng tôi đã cảm thấy ngạt thở vì mùi khét, hăng hắc nồng
nặc thải ra từ các lò đốt nhôm. Hàng chục cột khói đua nhau nhả
khói đen sì. Trong các xưởng tái chế, nhôm phế liệu được chất chồng thành đống
cao ngất chờ vào lò để nung chảy. Vỏ lon bia, xoong nồi cũ, dây điện, phụ tùng
máy móc, vành xe hỏng, khung nhôm kính... được thu mua ở khắp nơi sau đó tập kết
về xưởng.
Qua
tìm hiểu, nhôm thải được các đầu nậu thu mua tập kết về Mẫn Xá với giá rẻ. Cụ
thể lon bia có giá 23.000 đồng - 25.000 đồng/kg; khung cửa nhôm thải giá 27.000
đồng - 29.000 đồng/kg...
Xưởng
bà N. chừng 100 m2, bên trong có một lò đốt đắp bằng gạch đất, nhưng
được coi là một trong những xưởng có quy mô ở Mẫn Xá, trung bình mỗi ngày thu
mua và tái chế 2 - 3 tấn nhôm phế thải.
Nhôm
thải được đổ thẳng vào lò nấu chảy với nhiệt cao bằng than đá. Hai công nhân
trong xưởng bịt khăn kín mít chỉ hở mắt liên tục thay nhau dùng xẻng xúc bột
nhôm vẫn đang đỏ lừ đổ thẳng ra nền đất rồi đưa vào khuôn cát đúc phôi. Tiếp đó,
phôi nhôm hoàn thiện được dùng máy cán, kéo thành các vật dụng, trong đó phần
lớn là các sản phẩm dùng để đun nấu như nồi, xoong. “Trong công đoạn tái chế,
thông thường cứ 1 kg nhôm thải, mình sẽ thu về 7 - 8 lạng” - bà chủ tiết
lộ.
Công
nghệ đánh bóng
|
|
|
Các
sản phẩm xoong nồi sản xuất từ nhôm tái chế có độ tinh khiết thấp, dễ lẫn các
tạp chất kim loại nặng khác như chì, asen, cadimi… Trong quá trình đun nấu, đựng
các đồ ăn mặn, chua dễ bị ăn mòn, điện hóa tạo ra những vết lỗ chỗ, lỗ hổng lớn
làm cho ion nhôm bị thôi ra lẫn vào đồ ăn thức uống sẽ rất nguy
hiểm |
|
|
TS
La Thế Vinh, Phó viện trưởng Viện Kỹ thuật hóa học (Trường đại học Bách khoa Hà
Nội) |
|
|
Nhôm
tái chế sau khi ra lò thường có màu đen xỉn vì lẫn nhiều tạp chất. Tuy nhiên khi
được cán thành xoong, nồi bán ra thị trường hầu hết các sản phẩm này đều có màu
sắc sáng loáng. Trong vai nhà buôn tìm mối hàng lớn xuất đi các tỉnh, chúng tôi
đã tiếp cận được các xưởng tái chế để tìm hiểu quy trình hoàn thiện và công nghệ
đánh bóng loại mặt hàng này.
Tại
xưởng sản xuất của anh Bốn (ở thôn Mẫn Xá), lúc nào cũng có 5 công nhân làm việc
cật lực. Mỗi ngày lò của anh Bốn xuất hàng trăm chiếc xoong, nồi cho các mối
hàng tiêu thụ đi các vùng lân cận. Sau khi được cán kéo hoàn thiện, xoong nồi đủ
cỡ lớn nhỏ được vứt la liệt khắp nền đất. Trong khu vực xưởng luôn có sẵn một bể
nước màu đen kịt dùng ngâm nồi, xoong nhôm thành phẩm. “Bể nước này đã được pha
chế hóa chất để tẩy trắng cho nhôm” - chủ xưởng cho
biết.
Nồi,
xoong vào ngâm trong bể hóa chất khoảng 10 phút, sau đó vớt ra rồi lập tức được
rửa lại bằng nước sạch. Trong vòng chưa đầy nửa giờ đồng hồ, hơn chục nồi nhôm
có màu ố vàng, xỉn xỉn trở thành sáng bóng. “Không độc hại gì đâu. Dùng hóa
chất đánh bóng nồi nhôm để làm mới, đưa ra thị trường bắt khách hơn chứ để màu
xỉn làm gì có ai mua” - ông chủ giải thích.
Cũng
trong khoảng thời gian này, chúng tôi đã tiếp tục phát hiện thêm một xưởng
chuyên đánh bóng, nồi, xoong, mâm nhôm có sử dụng hóa chất tại đường hẻm gần kề
lối dẫn vào khu vực phía sau Nhà hỏa táng Văn Điển. Khu xưởng là dãy nhà lụp
xụp, rộng chừng gần 100 m2. Cánh cổng sắt duy nhất dẫn vào xưởng đóng
cửa suốt ngày, chỉ mở ra khi nhập hàng về và xuất hàng đi. Gian bên ngoài khu
xưởng là nơi tập kết mâm, chậu, nồi nhôm đưa về để tráng bóng trước khi xuất
hàng đi tiêu thụ. Gian bên trong là công xưởng, chỉ có một dây chuyền đốt nhôm
phế liệu thô sơ và bể chứa hóa chất đen kịt. Dưới nền đất, hàng chục các thùng
hóa chất nguyên tem nhãn đã qua sử dụng vứt khắp nơi.
Hai
loại hóa chất xưởng này thường xuyên sử dụng để đánh bóng, làm sáng nhôm là
CrO3 có giá 94.000 đồng/kg đóng thùng 50 kg và dung dịch
HNO3 có giá 12.000 đồng/kg đóng can 35 kg. Theo công nhân làm việc
trong xưởng, các hóa chất trên được nhiều xưởng tái chế nhôm dùng để đánh bóng
các đồ gia dụng.
Từ
các lò tái chế nhôm, xoong nồi giá rẻ được các thương lái vận chuyển tiêu thụ
khắp các tỉnh thành. Chỉ mất 20.000 - 30.000 đồng đã có thể mua được một chiếc
nồi nhôm mới tinh, bóng loáng. Trong khi đó nồi nhôm có nhãn mác, xuất xứ cụ thể
cùng loại có giá cao hơn gấp 4 - 5 lần.
“Bức
tử” môi trường, gây hại sức khỏe
Hằng
ngày, hàng trăm lò tái chế nhôm ở Mẫn Xá thải ra khí độc hại gây ô nhiễm môi
trường trầm trọng. “Khi các xưởng đồng loạt đốt nhôm, cả làng Mẫn
Xá như đại công trường, bụi khói đen sì mùi khét lẹt theo gió bay xa hàng trăm
mét. Nhiều hôm đóng cửa mà vẫn cảm thấy tức ngực, khó thở” - một người dân thôn
Bình An, xã Đông Thọ bức xúc nói. Trong quá trình tái chế nhôm, xỉ than từ các
lò đốt nhôm đổ kín cánh đồng, cây cỏ héo rụi. Ao hồ nước đen kịt vì nhiễm độc,
xác cá nổi chết lềnh bềnh.
“Người
dân ở chính thôn Mẫn Xá chủ yếu mắc các bệnh viêm đường hô hấp, ngoài da, đường
tiêu hóa do ô nhiễm khói, bụi, nguồn nước, chất thải chưa được xử lý xả trực
tiếp ra bên ngoài… trong đó phần lớn là người già và trẻ em. Số lượng người chết
vì ung thư chiếm 50% ở Mẫn Xá” - bác sĩ Nguyễn Văn Duy, Trạm trưởng Trạm y tế xã
Văn Môn thông tin.
Trao
đổi với Thanh Niên, ông Nguyễn Hữu Hậu, Phó chủ tịch UBND xã Văn Môn
(H.Yên Phong) cho biết, hiện cả thôn Mẫn Xá có hơn 300 hộ làm nghề đúc, tái chế
nhôm phế liệu… chủ yếu mang tính tự phát, quy mô hộ gia đình nên hầu hết không
được cấp giấy phép kinh doanh. Ông Hậu thừa nhận các cơ sở này gây ô nhiễm môi
trường nhưng do lợi nhuận từ tái chế nhôm quá lớn, trung bình mỗi lò tái chế
nhôm cho lãi 500.000 - 600.000 đồng/ngày nên “không thể cấm họ ngừng sản xuất
được”. Còn về vấn đề sử dụng hóa chất trong công nghệ tái chế, đánh bóng nồi
xoong nhôm, ông Hậu cho rằng do các lò hoạt động “bí mật” nên xã không nắm
được.
Ảnh hưởng đến
hệ thần kinh, gây ung thư
TS La Thế Vinh, Phó viện trưởng Viện
Kỹ thuật hóa học (Trường đại học Bách khoa Hà Nội) cho biết, các sản phẩm xoong
nồi sản xuất từ nhôm tái chế có độ tinh khiết thấp, dễ lẫn các tạp chất kim loại
nặng khác như chì, asen, cadimi… Trong quá trình đun nấu, đựng các đồ ăn mặn,
chua dễ bị ăn mòn, điện hóa tạo ra những vết lỗ chỗ, lỗ hổng lớn làm cho ion
nhôm bị thôi ra lẫn vào đồ ăn thức uống sẽ rất nguy hiểm. Sau một thời gian phơi
nhiễm, lượng nhôm tích tụ trong các mô cơ thể có thể gây nhiễm độc nặng ảnh
hưởng đến hệ thần kinh, tuần hoàn máu... gây giảm sút trí nhớ, phản ứng trì trệ.
TS Vinh khuyến cáo người dân không nên sử dụng nồi, xoong nhôm để đun nấu đặc
biệt các sản phẩm nhà bếp từ nhôm tái chế.
Theo nghiên cứu của PGS-TS
Nguyễn Thị Kim Thái, Viện Khoa học và Kỹ thuật môi trường, Trường đại học Xây
dựng, trong các máy biến thế, tụ điện phế thải (mà các lò tái chế nhôm thường
thu mua), có một hợp chất độc hại chứa trong dầu thải là chất PCB. PCB là một
hợp chất hữu cơ rất khó phân hủy. Chất độc này khi xâm nhập vào cơ thể sẽ tích
lũy trong các mô mỡ, làm biến đổi gien và có nguy cơ gây ung thư
cao.